Tbv2-2007proef.pdf

Grieppandemie: organisatiegerichte preventie
en risicobeheersing
M . I . C . Vo d e g e l , J . R . M . B l e ke m o l e n
Een grieppandemie is een wereldwijde uitbraak kunnen verwachten met alle operationele gevol- van griep, veroorzaakt door een nieuw influenza- virus. Een pandemie is dus wat anders dan de De Wereld Gezondheid Organisatie (WHO) ver- jaarlijks terugkerende griepepidemie. Deze jaar- zamelt de gegevens wereldwijd en informeert lijkse uitbraken van griep worden veroorzaakt over de dreiging van een grieppandemie.2 Zij door influenzavirussen die al onder mensen cir- gebruikt hiervoor een schema opgebouwd uit 6 culeren. Een pandemie wordt veroorzaakt door fasen (box 1). Begin oktober 2006 geeft de WHO een virus dat nog nooit – of al een heel lange tijd fase 3 aan: er is geen tot een zeer beperkte over- dracht van mens naar mens. Tot dan toe zijn er in Een bedrijfsgerichte benadering van preventieve 2006 111 mensen geregistreerd waarbij besmet- maatregelen voor en risicobeheersing tijdens een ting met Aviaire Influenza A type H5N1 is vast- grieppandemie krijgt nog weinig aandacht in gesteld. Hiervan zijn 76 mensen overleden. Dit Nederland. Vooral de grotere organisaties hebben al wel bedrijfsscenario’s klaarliggen. Beideauteurs zijn door de organisaties waarvoor ze M A AT R E G E L E N I N V E R B A N D M E T D E werkzaam zijn, benaderd voor advies over maat- D R E I G I N G VA N E E N G R I E P PA N D E M I E regelen in verband met de dreiging van een griep- De risicobeheersing en preventie bij een griep- pandemie is gebaseerd op de drie interventie- Het in dat kader uitgevoerde literatuuronderzoek niveaus: antivirale middelen, vaccinatie en biedt handvatten voor het adviseren van organi- hygiënische maatregelen. Deze worden hieron- D R E I G I N G VA N E E N G R I E P PA N D E M I E A n t i v i ra l e m i d d e l e n
Aan een grieppandemie ligt een antigene shift Een beginnende pandemie kan worden vertraagd van het influenzavirus ten grondslag. Deze shift of ingedamd indien mogelijke besmettingen zo wordt veroorzaakt door overdracht van gene- snel mogelijk worden opgespoord, geïsoleerd en tisch materiaal van de ene virusstam naar de behandeld. In de beginfase van de pandemie advi- andere. Wanneer een dier of mens besmet is met twee virusstammen kan deze overdracht plaats- patiënt als huisgenoten te behandelen met anti- vinden. Hierbij ontstaat een virus met een sterk virale middelen.4,5 Als de pandemie eenmaal in veranderde antigene samenstelling waartegen volle hevigheid plaatsvindt, wordt geadviseerd binnen de bevolking onvoldoende bescherming iedereen met een griepachtig beeld te behande- bestaat, en waarvoor nog geen vaccin beschik- len. De behandeling bestaat uit een vijfdaagse kuur van 2 dd 75 mg Tamiflu®, die in ieder geval In de vorige eeuw heeft zo’n antigene shift drie- binnen 48 uur, maar liefst zo spoedig mogelijk maal plaatsgevonden. Vanwege het massale voor- gestart moet worden (in verband met de virusre- komen van de vogelgriep (influenza A type plicatieperiode). Tamiflu® kan gedurende 6 H5N1) in Zuid-Azië lijkt de kans toegenomen dat weken profylactisch gebruikt worden, te kort om er een antigene shift kan plaatsvinden. Welke de gehele pandemieperiode te overbruggen.
virus dan tot stand komt, is niet bekend en daar- Tamiflu® wordt slechts bij een selecte groep pro- mee zijn ook de precieze gevolgen moeilijk te fylactisch voorgeschreven. De Gezondheidsraad P R E V E N T I E E N
voorspellen. In een RIVM-rapport uit 2001 wor- denkt bij profylactisch gebruik aan patiënten R I S I C O B E H E E RS I N G ,
den diverse scenario’s, waarin 30–50% van de met een onvoldoende functionerend afweersys- G R I E P PA N D E M I E ,
bevolking van Nederland besmet zal worden, uit- teem. Grote groepen profylactisch behandelen B E D R I J F S -
gewerkt.1 Men gaat ervan uit dat de incubatietijd heeft als nadeel dat er binnen deze groep geen G E N E E S KU N D I G E
drie tot vijf dagen is, met een maximum van weerstand wordt opgebouwd tegen het virus.
A DV I S E R I N G ,
zeven dagen. Dit betekent dat in geval van een Dan bestaat het risico dat de werkelijke pande- O RGA N I SAT I E -
mie pas losbarst als men stopt met het profylac- G E R I C H T E
weken een forse stijging van het ziekteverzuim A DV I S E R I N G
T BV 15 / n r 2 / f e b r u a r i 20 07
Box 1
Fasering grieppandemie door WHO
Inter-pandemic phase:
Virusvarianten circulerend onder dieren maar geen overdacht
naar mensen
New virus in animals, no human cases:
Een nieuwe virusvariant bij dieren met risico op
humane overdracht, maar geen mens-naar-mensbesmettingen
Pandemic alert:
Beperkte humane infecties met een nieuw subtype,
geen efficiënte mens-naar-mensbesmettingen New virus causes human cases:
Kleinschalige clusters met beperkte mens-naar-mensbesmetting.
Nog geen optimale aanpassing van het virus voor menselijke
Grotere locale clusters door verdergaande aanpassing van het virus. Pandemic:
Pandemische periode: toenemend en uitwaaierend
Het is belangrijk te beseffen dat ondanks dat de is gemiddeld zes maanden. Met andere woorden: WHO het gebruik van Tamiflu® adviseert, er nog het vaccin is pas inzetbaar in een latere fase van geen clinical trials zijn uitgevoerd6 naar de effec- tiviteit van Tamilfu®. Het bewijs voor de effectivi-teit van deze interventie is gebaseerd op onder H yg i ë n i s c h e m a at re g e l e n
Het griepvirus bevindt zich in het speeksel,lichaamsvocht en ontlasting van de besmette Va c c i n at i e
patiënt. Virale besmetting van mens naar mens Zoals hierboven aangegeven is er volgens de vindt voornamelijk plaats via aërosolen (virus- WHO sprake van fase 3: beperkte humane infec- partikels verplaatsen zich via de lucht tijdens ties met een nieuw subtype, maar is er geen spra- hoesten, niezen of praten) en direct of indirect ke van een efficiënte mens-naar-mensbesmet- contact (via handen of bijvoorbeeld hand-deur- ting. Vaccinfabrikanten proberen reeds een kruk-hand). De Gezondheidsraad adviseert om humaan vaccin te maken voor de nu bekende gedurende de pandemie scholen te sluiten en nieuwe subtypes. Voordat er echter een pande- evenementen waar veel mensen bijeen komen af mie ontstaat, zullen de huidige subtypes zich te gelasten.4 De WHO heeft infectiebeheersende zodanig moeten hebben aangepast dat een effi- maatregelen voor de gezondheidszorg opgesteld.6 ciënte mens-naar-mensbesmetting mogelijk is.
Hierin worden adviezen over gebruik van per- Dit betekent dat een optimaal werkend vaccin soonlijke beschermingsmiddelen (neusmond- pas ontwikkeld kan worden als de pandemie masker, handschoenen, schorten), isolatie van reeds een feit is. De productietijd van een vaccin patiënten, en reinigingsvoorschriften gegeven.
| In de toekomst wordt een wereldwijde grieppandemie verwacht.
De Nederlandse overheid zorgt onder meer voorde ontwikkeling van een multidisciplinair lande- | Het is onvoorspelbaar wanneer deze zal plaatsvinden maar ze zal
lijk beleidsdraaiboek influenzapandemie en sti- gezien de toename van ziekteverzuim grote economische gevolgen muleert de ontwikkeling van regionale multidis- ciplinaire operationele influenzapandemiedraai-boeken.7-10 De Landelijke Coördinatiestructuur | Organisaties hebben in de periode voor een grieppandemie de gele-
Infectieziektenbestrijding (LCI, onderdeel van genheid zich te bezinnen op te treffen preventieve maatregelen. Deze het Centrum Infectieziektenbestrijding van het preventieve maatregelen bestaan uit: hygiënische maatregelen, anti- RIVM) heeft deze operationele draaiboeken samengesteld. Daarin is beschreven hoe te han-delen bij een incidentele introductie van een | De bedrijfsarts en andere arboprofessionals zijn bij uitstek deskundi-
nieuw humaan influenzavirus, en bij de bestrij- gen die organisatiegerichte en bedrijfsgeneeskundige advisering kun- ding van een influenzapandemie. Daarnaast richt de overheid zich op een landelijk dekkend sur-veillancesysteem voor influenza, bevordering T BV 15 / n r 2 / f e b r u a r i 20 07
van de beschikbaarheid van vaccins en antivirale riumpersoneel, medisch personeel, personeel in middelen en het benoemen van prioritaire groe- de voedselindustrie, vliegtuigpersoneel en perso- pen die met voorrang deze vaccins en antivirale neel van (pluim)veehouderijen. De primaire focus ligt op goede hygiëne en maskergebruik In september 2005 heeft het ministerie van VWS voor degenen die werken met geïnfecteerde die- een order geplaatst voor een Nederlandse voor- raad antivirale middelen van 5 miljoen kuren. In Daarnaast is er op de site van U.S. Department of maart 2006 heeft het Nederlands Vaccin Instituut Health and Human Services een checklist te vin- (NVI) in opdracht van minister Hoogervorst van den voor grote ondernemingen.12 De kenmerken- VWS een optie- en leveringscontract getekend de activiteiten zijn in box 2 weergegeven.
voor het leveren van een grieppandemisch vac-cin. Met dit contract regelt VWS dat de eerste De rol die de bedrijfsarts en eventuele andere acht productieweken van vaccin zijn gereser- arboprofessionals kunnen spelen tijdens dit voorbereidingsproces is evident. De bedrijfscon-tinuïteit van de onderneming loopt immers B E D R I J F S G E N E E S K U N D I G E A D V I S E R I N G gevaar. In figuur 1 is het pandemiebeleid van Een Nederlandse richtlijn voor bedrijfsgenees- werkgevers stapsgewijs weergegeven. Met ambi- kundige zorg bij de dreiging van een grieppande- tieniveau wordt bedoeld: welke bedrijfsproces- mie ontbreekt vooralsnog. Bij de NVAB is een sen wil het bedrijf tijdens welke pandemiefase richtlijn in ontwikkeling die in 2007 beschikbaar nog voortzetten? Een school heeft natuurlijk zal zijn. In september 2006 heeft er met mede- andere ambities dan een IT-bedrijf of gezond- werking van het ministerie van VWS een congres heidsinstelling. Vervolgens komt aan de orde: plaatsgevonden met als titel: ‘Het Nationaal wat is de minimale personele bezetting, en welke Toekomstdebat Pandemiebestrijding’. Bestuur- faciliteiten zijn er nodig om het ambitieniveau te ders en vertegenwoordigers van ondernemingen realiseren? Hoe realiseren we dat het gewenste spraken daar over de kenmerken van de pande- miedreiging en de maatregelen die zowel publiek De tweede stap is het in kaart brengen van werk- als privaat kunnen worden genomen. Eén van de zaamheden en werkomstandigheden waarbij er uitkomsten was dat er vooral in het private seg- een risico van besmetting is: eventuele buiten- ment nog weinig activiteiten zijn, en met name landse reizen, het gebruik van flexplekken, niet in het MKB-segment. Grotere organisaties, bedrijfsrestaurant enzovoort. Dit onderdeel kan veelal multinationals, hebben hun bedrijfsscena- gekoppeld worden aan een nog uit te voeren risi- rio’s reeds uitgewerkt en voorzorgsmaatregelen getroffen. Deze voorzorgsmaatregelen zijn veelal Vervolgens dient er afhankelijk van de ambitie gebaseerd op een geschatte totale uitval van 30% en bevindingen bij stap 2 een passend pallet te van de werknemers, en een structurele verhoging worden samengesteld uit de eerder beschreven van het verzuimpercentage gedurende de pande- preventieve maatregelen. Als laatste zal het ziek- mie van 10% (niet iedereen krijgt tegelijk degriep).
De voorzorgsmaatregelen van de multinationalsworden bepaald door de bedrijfseigen processenen zijn afhankelijk van de mate waarin bijvoor-beeld een onderneming reeds de standaard medi-sche zorg verleend aan werknemers, de matewaarin werknemers naar pandemische gebiedenuitgezonden worden, het minimaal aantal werk-nemers waarmee een onderneming zijn productnog kan blijven leveren en de aard van de werk-zaamheden.
Op buitenlandse sites is enige informatie te vin-den voor ondernemingen die preventieve maat-regelen willen nemen in het kader van een influ-enzapandemie. Op de site van het U.S. Depart-ment of Labor geeft de Occupational Safety andHealth Administration richtlijnen voor laborato- Figuur 1. Opbouw pandemiebeleid werkgevers. T BV 15 / n r 2 / f e b r u a r i 20 07
Box 2
Checklist voor grote ondernemingen ter voorbereiding op influenzapandemie, Department of Health and Human
Services (HHS) en Centers of Disease Control and Prevention (CDC) van de Verenigde Staten
Maak een plan voor de impact van de pandemie op het bedrijfsproces:
|
Vaststellen essentiële werknemers nodig voor voortzetten bedrijfsproces ten tijde van pandemie.
Diverse bedrijfseconomische scenario’s uitwerken afhankelijk van mate van impact pandemie op bedrijfsproces.
Maak een plan voor de impact van de pandemie op de werknemers en klanten:
|
Stel regels voor verzuimbeleid tijdens een pandemie (zowel bij ziekte werknemer, als ziekte van huisgenoten).
Stel richtlijnen op voor frequentie en type mens-menscontact bijv. voor vergaderingen, handenschudden, gebruikvan flexibele werkplekken.
Beoordeel of werknemers voldoende toegang hebben tot reguliere gezondheidszorg en neem zo nodig aanvullendemaatregelen.
Breng in kaart welke werknemers en klanten speciale zorg behoeven en neem dit op in het eigen preventieplan.
Stel het beleid vast dat ten tijde van de pandemie geïmplementeerd wordt:
|
Richtlijn terugkeer naar werk na ziekte.
Hygiënische maatregelen: respiratoire hygiëne / hoestetiquette / direct verwijderen van werknemers met influenza-symptomen van de werkvloer.
Richtlijn beperken reizen werknemers naar gebieden waar influenza heerst.
Richtlijn evacueren en terugkeer van werknemers die in een gebied werken waar pandemie actueel is.
Stel vast hoe de werknemers en klanten beschermd moeten worden:
|
Regel voldoende en toegankelijke infectiecontrolemiddelen: handhygiëneproducten / tissues / wijze waarop dezeweggegooid kunnen worden.
Bevorder communicatie- en informatietechnologie ‘op afstand’.
Waarborg mogelijkheden voor medische consultatie en advies.
Communicatie en voorlichting:
|
Bereid voorlichting en wijze van communicatie voor betreffende gedefinieerde richtlijnen ten tijde van pandemie.
Zorg dat informatie over de pandemie integraal beschikbaar is.
Coördineer met externe organisaties en help de gemeenschap:
|
Overleg met verzekeraars, gezondheidszorgorganisaties en stem eigen activiteiten af op hetgeen externen kunnenaanbieden.
Deel eigen plannen met andere ondernemingen om van elkaar te leren.
teverzuimbeleid tijdens een pandemie tijdelijk WHO. Avian influenza, including influenza A (H5N1), moeten worden aangepast: mogelijke besmette in humans: WHO interim infection control guidelinefor health care facilities, april 2006 (herzien) werknemers dienen direct van de werkvloer LCI Beleidsdraaiboek Influenzapandemie, juli 2004.
geweerd te worden, reeds herstelde werknemers LCI Operationeel draaiboek 1 Aviaire influenza, gevol- mogen pas terugkeren als zij niet meer besmette- gen voor de volksgezondheid, juli 2006 (herzien).
LCI Operationeel draaiboek 2, Incidentele introductie lijk zijn. Uiteraard dient het beleid te worden ver- nieuw humaan influenzavirus in Nederland, juli 2006 ankerd in de organisatie en is een duidelijke pro- cesmatige aanpak noodzakelijk, waarin taken en 10 LCI Operationeel draaiboek 3, Bestrijding Influenza verantwoordelijkheden worden geborgd in de 11 www.osha.gov: Guidance for protecting workers against avian flu, US Department of Labor,Occupational Safety and Health Administration.
12 www.pandemicflu.gov: Business pandemic flu plan- Genugten MLL van, Heijnen MLA, Jager JC. RIVM-rap- ning checklist, januari 2006, versie 1.1.
port 217617 004 (herziene versie), Scenario-ontwikke-ling zorgvraag bij een influenzapandemie. Bilthoven: Drs. Marianne I.C. Vodegel is bedrijfsarts/adviseur bij www.who.int: Current WHO phase of pandemic alert.
www.who.int: Cumulative number of confirmedhuman cases of avian influenza a/(h5n1) reported to Drs. Jurriaan R.M. Blekemolen is bedrijfsarts/directeur bij Gezondheidsraad. Gebruik van antivirale middelen enandere maatregelen bij een grieppandemie. Den Haag:Gezondheidsraad, 2005; publicatie nr 2005/05.
WHO. Advice on use of oseltamivir, maart 2006.
T BV 15 / n r 2 / f e b r u a r i 20 07

Source: http://www.vodemol.nl/GrieppandemieTBV2007.pdf